بخش نخست| از لزوم افزایش شهریه و توجه به طلاب تا راهکارهایی برای درآمدزایی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، بی شک مسائل معیشتی و اقتصادی خیلی از اوقات دامن گیر غالب طلاب بوده و این قشری که باید برای آینده انقلاب و اسلام برنامه های بزرگی داشته باشد را در کارهایی مخالف با شؤون طلبگی متوقف کرده است.

خبرگزاری رسا چندی است اقدام به انتشار فراخوانی جهت تجمیع نظرات طلاب و فضلا و اساتید حوزه پیرامون معیشت طلاب کرده است.

این فراخوان که با استقبال بسیار خوب مخاطبان خبرگزاری رسا، مواجه شده است مطالب و پیشنهادات و انتقادات مهمی را پیش روی خود می بیند و در آینده نزدیک با تجمیع این نظرات، آنها را برای تصمیم گیری به نهادهای بالادستی حوزه ارسال خواهد کرد.

در این نوشتار قصد داریم به ارائه گزارشی بپردازیم از بخشی از نظرات طلاب که در روزهای گذشته به دست ما رسیده و نکات مهمی در آنها بیان شده، امید است که این اقدامات زمینه را برای توجه بیشتر مدیران و مسؤولان حوزه های علمیه نسبت به وضعیت نامطلوب اقتصادی و معیشتی طلاب و فضلای حوزه فراهم کرده و در آینده نزدیک دغدغه طلاب عزیز نسبت به این مسأله کاهش یابد.

انتقاد از کمی شهریه

آقای «حسین حسینی» با بیان این جمله سخن خود را آغاز کرده است که «یک طلبه متاهل با شهریه چند صد هزار تومانی چطور می تواند دغدغه درس خواندن و ارتقای تحصیلی داشته باشد؟»

این طلبه حوزه علمیه تأکید می‌کند: «اساسا اگر مدیران حوزه می خواهند روند تحصیلی طلاب متحول شود، چاره ای جز توجه به معیشت روحانیون ندارند. افزون بر عنایت ویژه مراجع تقلید، باید مدیران حوزه دنبال منابع پایدار باشند تا هم امورات جاری حوزه رتق و فتق شود و هم معیشت طلاب به این شکل نباشد».

یکی از کاربرانی که نظر خود را برای این فراخوان اعلام کرده آقای «روح الله جعفری» طلبه سطح یک حوزه علمیه قم است.

این طلبه نیز نسبت به وضعیت معیشتی طلاب نگران است و تاکید می کند: «تامین معیشت برای امرار معاش طلاب در زمینه مالی چنان وقت طلاب را گرفته که متاسفانه زمان کمی به درس خواندن و مباحث علمی می رسد».

روح الله موضوع معیشت را با بحث تحول گره زده و می گوید: «شایسته است که مسئولین اگر به فکر ایجاد تحول در حوزه علمیه هستند ابتدا این موضوع را اصلاح کنند و مطمئن باشند که طلاب در آن حال بدون دغدغه غیر علمی احساس وظیفه میکنند و خودشان بحث علم و اخلاق محوری حوزه را درست می کنند».

در حقیقت نکته ای که این طلبه به آن اشاره کرد ما  را به این نکته رهنمون می کند که تا دغدغه طلاب نسبت به وضعیت همسران و فرزندان خود اصلاح نشود، صحبت از تحول چه در زمینه آموزش و چه در زمینه پژوهش صرفا نظری بوده و طلاب در این زمینه نمی توانند به خواسته مدیران جامه عمل بپوشانند.

لزوم تعریف ورود و خروجی درست برای حوزه

مخاطب دیگری که اسم خود را عنوان نکرده اعتقاد دارد «تا زمانی که حوزه ورودی و خروجی مشخصی نداشته باشد، مشکل حل نخواهد شد».

او بر این باور است که «یک طلبه و روحانی بعد از چند سال تحصیل در فضای حوزه باید جامعه را از علم و دانش خود بهره مند سازد و دلیلی ندارد سالیان سال در حوزه بماند و چشم به شهریه داشته باشد، در این راه البته سامانه ارزیابی و نظارت دقیق تری لازم است از سوی متصدیان حوزه اندیشیده و تدارک شود.

لزوم توجه بیشتر مدیران و اعضای شورای عالی حوزه به طلاب

همانطور که از راه اندازی این پویش پیش بینی می کردیم، بیشتر سخن کاربران در ارتباط با شهریه و کم بودن آن نسبت به وضعیت اقتصادی امروز جامعه است، از این رو کاربر دیگری که با عنوان «طلبه انقلابی» برای این فراخوان نظر خود را ارسال کرده، ضمن تقدیر از راه اندازی این پویش از سوی خبرگزاری رسا، گفته است: «به عقیده من اعضای شورای عالی حوزه های علمیه حقیقتا با بطن طلاب و روحانیون در ارتباط نیستند و شاید حتی ندانند طلاب در چه وضعیتی به سر می برند».

او خطاب به اعضای شورای عالی حوزه و مدیران حوزه های علمیه این گونه سخن خود را ادامه داده است: «قبول داریم شما خودتان دوران سختی را پشت سر گذاشتید ولی باور کنید امروز شرایط فرق کرده و هزینه ها قابل مقایسه با قبل نیست».

این طلبه انقلابی تصریح می‌کند: «به عقیده من باید نظارت جدی رو شهریه ها صورت بگیرد و حداقل 50 تا 70 درصد به میزان شهریه اضافه بشود و این که در قضیه مسکن و بیمه طلاب نیز همکاری بهتری صورت بگیرد و آقایان علما و اعضای جامعه مدرسین باید بیشتر به وضعیت معیشت طلاب توجه داشته باشند».

روی دیگر سخنان مخاطبان این فراخوان، با مدیران و مسؤولان حوزه است که از دید مخاطبان بار اصلی را در وضعیت معیشتی طلاب، آنها باید بردارند و اگر آنها کاری برای طلاب نکنند، از دیگران انتظاری نیست از این رو مخاطب بعدی ما در این پویش که نام خود را مطرح نکرده بیان می دارد: «مدیران و مسؤولان حوزه باید به اندازه یک روز هم که شده خودشان را جای طلبه هایی بزارن که با دو سه بچه در پردیسان مستاجرن و باید با موتور برای درس و بحث بیان داخل شهر و برگردن، حالا شما تصور کنید با ششصد هزار تومان شهریه طلبه باید اجاره پرداخت کند، پول بنزین بدهد، خرجی خونه و زن و بچه را تامین کند و هزار و یک جور حرف و فحش و دری وری از برخی مردم بشنوند. واقعا اوضاع بی اندازه خراب است».

کاربر دیگری با نام «عباس» هم نسبت به همین مسأله تذکر داده است که  «آیا دغدغه مسؤولان حوزه و مرکز خدمات تامین وضعیت معیشت خانواده های کم در آمد روحانیون است؟ اگر دغدغه داشتند یک فکری به حال طلاب در این اوضاع آشفته اقتصادی می کردند».

او عقیده دارد که باید به اوامر امام خامنه ای درباره تامین معاش طلاب عمل بشود.

روی آوردن طلاب به مشاغل غیر طلبگی

در ادامه این گزارش و همانطور که می دانیم به مسأله دیگری می پردازیم و آن هم روی آوردن طلاب به مشاغلی است که هیچ تناسبی با ذات یک طلبه ندارد ولی طلاب و برخی فضلای حوزه به دلیل مشکلات معیشتی مجبور هستند تن به آنها بدهند.

یکی از مخاطبان این پویش در همین راستا گفته است: «وضعیت بد معیشتی در حوزه کار را به جایی رسانده که طلبه درس خارج خوان حوزه حاضر است تن به مشاغلی بدهد که فرسنگ ها از روحیه، منش و زی طلبگی بدور است؛ مشاغلی همچون نگهبانی مجتمع، مسافرکشی، اسنپ، دست فروشی و... به کجا داریم می رویم؟»

نباید از نظر دورداشت که در این پویش برخی از مخاطبان نسبت به نظرات ارسالی یکدیگر نیز اقدام به ارسال مطالبی کرده اند، همچنانکه نسبت به نظر طلبه ای که نسبت به روی آوردن طلاب به مشاغل مختلف گله کرده بود، دوست دیگری این گونه پاسخ داده است که« اولا کارکردن هیچ حرام نیست و خجالت آور نیست، خجالت آور زمانی هست که شرمنده اهل وعیال باشی! اسنپ یا هر کاری جای خودش شریف هست»

کاربر بعدی و مخاطب بعدی خبرگزاری رسا آقای «احمدزاده» است؛ او در این پویش برای نجات طلاب از وضعیت بد معیشتی به بیان راهکاری در این راستا پرداخته است و عقیده دارد که «باید نسبت به احیای وقف افراد ثروتمند برای معیشت طلاب آن هم در دست مدیریت حوزه ها تبلیغات رسانه کرد تا این منبع مالی در اختیار ارتقای وضع پایین درآمدی خانواده های طلاب قرار بگیرد».

این طلبه حوزه علمیه در ادامه از ابتکار خبرگزاری رسا در ایجاد این فراخوان معیشتی تقدیر کرده است.

در این پویش بعضا هم هستند افرادی که راه اندازی چنین کمپین هایی را بی ثمر دانسته و عقیده دیگری دارند، از جمله طلبه ای این گونه بیان کرده است: «چیزی که عیان است چه حاجت به بیان است؟ طلبه با تحصیلات عالیه دانشگاهی و پایه 6 حوزه ماهیانه چندصد هزار تومان را کدام معیار می تواند اندازه گیری کند؟ این را همه می دانند نیازی به نظرسنجی نیست وقتی شب است تاریک است و همه می بینند که تاریک است نظر سنجی کنیم که تاریک است یا روشن است ؟!»

«صادق» هم مثل عباس همین عقیده را دارد و می‌گوید:  «لطفا وقت تون رو صرف بحث هایی که کار به جایی نمی بره نکنید؛ سال هاست طلبه ها از کنج حجره و خونه هاشون تا صفوف شهریه در حال نقد و انتقاد و نظر دهی در مورد وضعیت حوزه و معیشت طلاب هستند و آقایون مسئولین اصلا براشون مهم نیست».

این مخاطب با حالت طعنه آمیزی خاطرنشان می‌کند: «هر وقت یک ماه مدیران، حقوق شون رو با شهریه ی بابرکت طلبه ها جابجا کردن و با 500 تومن زندگی شون رو گذروندن، اون موقع خوب میبینید که چه تحولاتی رخ خواهد داد».

آقای «رضوانیان» البته با انصاف بیشتری نسبت به کارکرد مدیران حوزه نگاه می‌کند و می‌گوید: «شورای عالی و مرکز مدیریت حوزه حتما به فکر گذران زندگی طلاب هستند؛ اما وضع اقتصادی در تحریمها و سختی های زندگی طلاب در اوائل زندگی مشترک مثل اجاره منزل و تهیه اقلام ضروری زندگی اینقدر سخت شده که این مقدار شهریه اندک پاسخگوی نیاز طلاب نمی باشد».

«محمد» اما مخاطب دیگری است که برای وضعیت معیشتی طلاب به بیان راهکاری پرداخته است، او می‌گوید:  «پیشنهاد بنده اینه که مدیریت حوزه یا مراجع عظام اقلام و سبد کالاهای اساسی رو بین بدنه طلاب خصوصا اقشار تازه ازدواج کرده بپردازند».

به نظر می رسد نظر محمد جای تأمل و تدقیق از سوی مدیران حوزه را دارد، چراکه بعضا می شناسیم طلبه هایی را که در سال های اولیه طلبگی ازدواج کرده اند و از اولیات زندگی خود محروم هستند، از این رو خوب است مدیران حوزه با سرکشی از منازل و تهیه لیستی از این طلاب اقدام به توزیع اقلام اساسی مورد نیاز این خانواده ها بکنند.

مقایسه درآمد طلاب با دیگر اقشار

یکی از مخاطبان به مقایسه وضعیت درآمدی طلاب با دیگر اقشار جامعه پرداخته است و با بیان این که درآمد طلاب نسبت به مردم و دیگر اقشار کشور پایین تر است، اظهار داشته است: «۹۰ درصد طلاب در کشور زیر خط فقر بوده و ۱۰ درصد از روحانیان در کشور هستند که درآمد و قدرت خرید کالا را دارند. چراکه درآمد طلاب منحصر در شهریه و تبلیغ است و  تفکری که بعضی از مردم در کشور نسبت به روحانیان دارند و می‌گویند وضع آنها خوب است، اشتباه است».

یکی دیگر از مخاطبان رسا با بیان این که ابتکارتان، جالب و ستودنی است، گفته است: «امیدواریم بتوانید درد و دغدغه طلاب را به گوش مسؤولان محترم برسانید و در زمینه بهبود وضعیت معیشتی طلاب شاهد اتفاق خوبی باشیم».

مسأله دیگری که در این پویش به نظرمان آمد این بود که بخشی از طلاب هرچند وضعیت معیشتی نسبتا خوبی داشته باشند اما دیگرانی را می شناسند که در وضعیت نامطلوبی هستند و به بیان دغدغه آنها پرداخته اند.

از جمله کاربری ناشناس گفته است: «خانواده ای از طلاب را سراغ دارم که به دلیل سوء تغذیه ناشی از گرانی و تورم موجود در کشور، دچار بیماری شدید شده و کسی نیست که به دادش برسه».

«امیرعلی امیریان» که نظر کاربر قبلی را دیده نسبت به این وضعیت ابراز نگرانی کرده و خودش نیز می‌گوید: «من هم یه همچنین چیزی رو شنیدم، البته نباید نسبت به اقداماتی هم که در این چند سال توسط مدیران حوزه صورت گرفته سوء ظن داشته باشیم».

البته همه می دانیم طلاب و فضلای حوزه همواره جزو اقشار و جمعیت هایی هستند که هرگز عزت نفس خود را زیر سؤال نبرده و نمی برند و هیچگاه حاضر نیستند که به خاطر مشکلات معیشتی و وضعیت نامطلوب اقتصادی دست جلوی دیگران دراز کنند، همین طلبه هایی که در سخت ترین شرایط و وضعیت معیشتی به سر می برند همیشه در بزنگاه ها و در مواقع حساس پیشاپیش مردم به صحنه آمده اند، این اقدام و این کار طلاب ستودنی است ولی نباید موجب سوء استفاده قرار گرفته و فکری برای آنها نشود.

عزت نفس و قناعت طلاب و حمایت همیشگی آنها از نظام ستودنی است

به همین جهت یکی از کاربران خبرگزاری رسا تأکید دارد که «نجابت، قناعت، مناعت و عزت نفس طلاب و روحانیون عزیز و خانواده هاشون با این میزان شهریه و معیشت واقعا بی نظیره؛ جالب اینکه میزان و نصاب فرزند آوری هم در بین طلاب بیشتره که این الگو از منظر جامعه شناسی و روانشناختی هم بسیار قابل تحلیل است».

از دیگر مخاطبان رسا خوب است به درد دل طلبه ای گوش کنیم که دل پری از وضعیت نابسامان  اقتصادی کشور و وضعیت معیشتی طلاب دارد و البته برای رهایی از وضعیت به ارائه راهکار هم پرداخته است، او می‌گوید: «همانطور که مستحضر هستید طلاب در وضعیت بسیار سختی زندگی می کنند و به این اضافه کنید سختی زخم زبانها و سیل تهمت هایی که از جانب عده ای از مردم دانسته یا نادانسته به سمت آنان روانه است و از طرفی عده ای از بزرگان حوزه و تصمیم گیران سبک زندگی فقیرانه را به طلاب توصیه می کنند و این در حالی است که این گزاره ها هرگز در منابع شیعی موجود نیست و طلاب باید بسیار بزرگتر از زندگی فقیرانه تفکر کنند».

این طلبه حوزه علمیه قم بر این عقیده است: «این نظریه نامعلوم که طلاب باید در فقر کامل باشند به طور کل باید مردود گردد‌ که البته این منافی زندگی زاهدانه اختیاری نیست. طلاب باید در اندازه تمدنی تربیت شوند و فکر و زندگی کنند».

راهکاری دقیق؛ مسجد و زمینه درآمدی برای طلاب

همانطور که گفتیم این طلبه با فکر در ادامه به بیان راهکاری هم پرداخته و ابراز می دارد: «یکی از بهترین راهکار هایی که به نظر حقیر رسیده این است که نهاد های متولی مساجد موازی کاری را رها کرده و هماهنگ با یکدیگر درآمد های مساجد را تجمیع کرده و مثل یک کارمند به روحانیون مساجد حقوق و مزایا و بیمه اختصاص دهند و در عوض درب مساجد در طول روز به روی همه مردم باز باشد و امام جماعت ساعات بیشتری را در مسجد سپری کند و به مشکلات مردم رسیدگی کند و این باید بگونه ای باشد که روحانیون با حضور در مسجد کل زندگی آنان تامین شود و نیازی به کار کردن در جای دیگری نداشته باشد.به این ترتیب هم از حجم سختی معیشت و مشکل اشتغال طلاب کم میشود هم مساجد از رکود بیرون می آیند و به جایگاه حقیقی خود نزدیکتر میشوند و هم جایگاه امام جماعت حفظ میشود و هم برای حق الزحمه خود مجبور نیست دست پیش هیئت امنا دراز کند که همه اینها آسیب های بسیار بزرگی را حل میکند که فی الحال مجال توصیف آنها نیست».

طلبه بعدی که نظر خود را به این پویش ارسال کرده نیز می‌گوید: «به قول معروف آنچه که عیان است چه حاجت به بیان است؟ واقعا طلبه ها یا بیشترشون در وضع خیلی بد معیشتی دارند از یک ماه فقط پنج روز پول دارن و بعضی هم که همون روز اول همه رفته بعضی فکر میکنن حتی از همین آقاییون پیش خودشون میگن زندگی خوبی دارن اما بعضی از این زندگی ها از اول ازدواجشون تا حالا قرض قوله هستند و با عبادت استیجاری زندگی رو ادامه می دهند؛ به نظرم طلبه ها نه دینشون دارن نه دنیا رو ورا که اینقدر حق مردم به گردنشون هست».

این طلبه هم مثل برخی دوستان  که نظرشان رو گذاشتیم عقیده دارد: «کار از بحث پیشنهاد گذشته این طرح ها فقط وقت گیری هست، کسی که بخواد کار انجام بده میده قرار بود کمک شهریه ماه های قبل واریز کنن چی شد؟».

زهد به معنای زندگی فقیرانه نیست

در ادامه این پویش به نظر قابل تأمل طلبه دیگری رسیدیم که ضمن تأکید بر لزوم افزایش میزان شهریه طلاب می‌گوید: «من طلبه به تنهایی اگر بخواهم زهد داشته باشم هم این شهریه کفایت زندگی را نمیکند، چه برسد که زن و بچه را نمیشود مجبور به زهد کرد. در یک کلمه میگم اگر کمک پدر و مادرها و راههای دیگر درآمد نباشد، زندگی با این شهریه اندک، محال است».

یکی از دغدغه های طلاب در مورد شهریه و نگرانی برای حرام نبودن آن است، چون اعتقاد خیلی از طلاب بر این است که با وجود داشتن شغل آزاد، اشتغال در دانشگاه، معمم نبودن برای رتبه های بالا و یا اشتغال به دروسی غیر از فقه و اصول ممکن است دریافت شهریه، محل شبهه باشد.

شروط غیر قابل قبول برای دریافت و افزایش شهریه

برخی از طلاب و مخاطبان رسا معتقدند که گذاشتن شروطی که اون آنها را غیر قابل قبول می پندارد، برای دریافت شهریه چندان قابل قبول نیست.

او تأکید می‌کند که دفاتر مراجع عظام تقلید باید در این خصوص فکری بکنند و نسبت به اصلاح وضع موجود اقدام کنند.

طلاب و رونق تولید

آقای «مرتضی رنجبر» که به نظر می رسد از فکر و ایده های بلندی در راستای بهبود معیشت طلاب برخوردار است، راهکارهای سازنده ای ارائه می دهد که حیف است به راحتی از آن گذر کنیم به همین جهت خوب است روی آن کارهای جدی شود.

این طلبه عقیده دارد: «راه معیشتی برای طلاب که بسیار پیشبرنده است و حتی تمدن ساز می تواند باشد،  تولید صنایع خلاق فرهنگی اسلام ناب توسط گروه های طلبگی است؛ الان در دنیا صنایع خلاق فرهنگی بسیار رشد فزاینده ای رو دارن تا جایی که امارات ترکیه و عربستان(وهابیت) دارن سرمایه گذاری های کلان می‌کنند».

او ادامه می دهد: «بنابراین این که  بتوانیم از منابع دین با کمک علوم انسانی وایده ها جوان های حوزوی و حتی حزب اللهی صنایع نرم تولید کنیم حتی با نگاه جهانی بسیار مهمه البته یک‌ اکوسیستم نوآوری می خواد که بنده ۵ سال روش کار کرده ام، مانند کارخانه های نوآوری که الان در تهران هست ولی باید اتمسفرش اسلامی و انقلابی باشه به همین جهت میشه میلیون ها شغل برای طلاب و دانشجویان و حزب اللهی ها ایجاد کرد چون مخاطب جهانی داره و حتی در سطح منطقه مانند افغانستان و عراق هم‌میشه گسترشش داد که بنده چند ساله دنبالم یک نمونه مدرن الهی از این رو ایجاد کنم».

در نهایت و در پایان این گزارش سخنی را از مخاطب دیگر خبرگزاری رسا و پویش معیشت طلاب با عنوان «طلبه عصر انقلاب» مرور می کنیم که پیشنهادی بسیار سازنده و قابل استفاده مطرح کرده که نمونه آن را قبلا نیز از دیگران شنیده بودیم.

پیشنهاد این طلبه در ارتباط با شهریه رهبر معظم انقلاب است که می‌توان استفاده بهینه ای از آن کرد؛ این طلبه می‌گوید: «یکی از دلائل ضعف طلاب در مسائل معیشتی این هست که نمی تونن وام قرض الحسنه با مبالغ بالا بگیرند چون هیچ بانکی مثلا به طلاب وام 100 میلیونی قرض الحسنه نمی ده که بتونن یه خونه چهل متری تو شهرستان بخرن. اما این مسأله چاره داره».

وی ادامه می دهد: «چرا شهریه برخی از مراجع به جای این که به حساب مرکز خدمات طلاب و یا حساب صندوق قرض الحسنه دفتر تبلیغات واریز شود، به بانک هایی واریز می شود که هیچ نفع و بهره ای از آن نصیب طلاب نمی شود.

پیشنهاداتی دیگر

در ادامه این گزارش به بیان راه کارهای دیگر برخی از مخاطبان این پویش خواهیم پرداخت که برخی از آنها را از نظر شما می گذرانیم؛

• راه حل مشکل معیشت طلاب، خارج کردن موقوفات حوزه از چنگال موقوفه خواران است.
• باید انجمن اقتصاد حوزه و علمای اقتصادی بنشینند و طرحی را برای عبور از مشکلات معیشتی روحانیون در حال تحصیل ارائه نمایند.
• «کرمانی»: تامین معیشت طلاب لازمه هجرت آنها به شهرستان ها است. لذا باید برای درآمد، مسکن و تحصیل فرزندان طلاب هجرت کننده برنامه ریزی های لازم انجام شود. در حال حاضر مدیریت کافی در این زمینه صورت نگرفته و زیر ساخت ها فراهم نشده است.
• استعداد سنجی از طرف مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه مهم‌ترین وظیفه حوزه در معیشت طلاب است . زیرا با استعداد سنجی می‌تواند کمک بزرگی را به طلاب سرتاسر کشور انجام داد.
• «عباس»: معیشت طلاب طبق سنت معمول و پرمعنا و پررمز و راز باید به وسیله بازار و مردم اداره شود؛ اگر افراد متمول خمس و وجوهات شرعی‌شان را بدهند حوزه ها به صورت خوبی اداره و معیشت طلاب تامین می شود.
• «اباعلی»: اتکای طلاب به تنها منبع درآمدی باید تبدیل به چند منبع درآمد شود.
• امکان خود اشتغالی طلاب در کنار امکان تبلیغ در موسم مبلغان و راه های در شان باید به منابع درآمدی طلاب افزوده شود.

این گزارش در بردارنده بخشی کوچکی از نظرات و پیشنهادات طلاب بود به همین جهت به نظر می رسد طلاب و فضلای حوزه علمیه جدای از انتقادات و درد دل هایی که دارند و اتفاقا باید شنیده شود، راه کارهای سازنده ای هم ارائه می‌کنند که برای بهبود وضعیت معیشت طلبه ها بسیار می‌تواند کمک کند.

ادامه دارد...

/1330/ج

گزارش از داود جعفری